Ανοιξε τα φτερά σου και πέτα...

O Alan Alda, ένας ξεχωριστός για τη σοβαρότητα και το ήθος του ηθοποιός, άνθρωπος πολιτικοποιημένος, αγωνιστής, φεμινιστής, βρέθηκε σε ιδιαίτερη γι’ αυτόν θέση όταν κλήθηκε “να πει δυο λόγια” από τη Διεύθυνση του κολεγίου στο οποίο φοιτούσε η κόρη του, την ημέρα της αποφοίτησής της. Τα λόγια που είπε ήταν άμεσα, γεμάτα τρυφερότητα και σοφία, μια “ομιλία” που αξίζει να αναδημοσιευθεί:

«Είμαι εδώ σήμερα για έναν πολύ ιδιαίτερο λόγο.
Οταν η κόρη μου, η Εύα, ήταν μικρή, κάθε βραδινή συνομιλία μας ξεκίναγε περίπου με τον ίδιο τρόπο. Ηθελα να παρουσιάσω ένα συναρπαστικό θέμα. Στη συνέχεια έκανα κάποια λαμπερά σχόλια και γενικά μια επίθεση από όλες τις πλευρές μέχρι που η Εύα ή κάποια από τις αδελφές της άρχισαν να εμφανίζουν χαμηλό ενδιαφέρον κάνοντας με να σταματήσω μ’ ένα αργό τραύλισμα.
Σήμερα η Εύα αποφοιτεί και από την τάξη της μου ζήτησαν αν θα ήθελα να εκφωνήσω έναν σύντομο λόγο.
Ασφαλώς και δέχτηκα. Αυτή θα είναι η πρώτη φορά στα τελευταία 21 χρόνια που θα αναγκαστεί να ακούσει ολόκληρο έναν λόγο μου.

Οπως στέκομαι εδώ, νιώθω αυτό που πιθανόν οι περισσότεροι γονείς αισθάνονται σήμερα. Μια επιθυμία, μία μικρή εσωτερική παρόρμηση, να πω κάτι που θα μετρήσει μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο.
Βαθιά μέσα στις καρδιές μας, γνωρίζουμε ότι τα σημαντικότερα πράγματα λέγονται τελευταία. Οι άνθρωποι μπορεί να κουβεντιάζουν ώρες και να μη λένε τίποτα σημαντικό και μετά να κοντοστέκονται στην πόρτα και να λένε λόγια που βγαίνουν κατευθείαν από τη καρδιά τους. Φαίνεται ότι η πόρτα είναι ένα μέρος που μπορεί να ειπωθεί η αλήθεια. Συμβολίζει το τέλος μιας κατάστασης και την αρχή μιας καινούργιας. Και, κατά την άποψη μου, θα υπάρξουν πολλές αβίαστες αλήθειες, εδώ στην πόρτα που στεκόμαστε σήμερα, με την ελπίδα ότι κάποιος απ’ όλους μας θα πει κάτι που, με κάποιο τρόπο, θα καταφέρει να εκφράσει αυτό που δεν λέγεται με λόγια.
Κοντοστεκόμαστε με το χέρι στο χερούλι και φλυαρούμε σαν τον Πολώνιο με τον Λαέρτη. Θυμήσου αυτό: “Μήτε να δανειστείς ποτέ και ούτε να δανείσεις…” και ποτέ μη ξεχνάς: “Πάνω απ’ όλα αυτό: Να είσαι αληθινός με τον εαυτό σου και να ακολουθείς πάντα, όπως η νύχτα τη μέρα, μία συγκεκριμένη αρχή: να μην είσαι ποτέ ψεύτικος απέναντι στον οποιονδήποτε”.
Επίσης, τα πιο όμορφα και σημαντικά λόγια συχνά λέγονται χωρίς να ακούγονται γιατί γλιστράνε από το στόμα μας ξεκινώντας με τη φράση: «Α, παρεμπιπτόντως».
Κάπου άκουσα ότι ασθενείς μπορεί να μιλάνε με τους θεραπευτές τους για μία ολόκληρη ώρα και μόλις τη στιγμή που φεύγουν, κοντοστέκοντας στην πόρτα της εξόδου, ξεκινάνε μια φράση λέγοντας: “Α, παρεμπιπτόντως” κι εκεί αποκαλύπτουν αυτά που απέφευγαν να πουν τα προηγούμενα 50 λεπτά.
Στην πραγματικότητα, όταν ο Πολώνιος ολοκλήρωσε τις πατρικές συμβουλές προς το γιο του, ο οποίος πιθανόν και να μην τις πρόσεχε με μεγάλο ενδιαφέρον, του είπε –ακριβώς τη στιγμή που ο νεαρός ετοιμαζόταν να επιβιβαστεί στη δικιά του βάρκα- “Α, παρεμπιπτόντως, αν ποτέ έχεις τίποτε μπλεξίματα, μη ξεχνάς ότι μπορείς πάντα να με βρεις στο γραφείο μου”.

Κοντοστέκοντας στην πόρτα της εξόδου σήμερα, αυτά είναι τα αποχαιρετιστήρια λόγια προς την κόρη μου Εύα.
Μπορεί να ακούγομαι λίγο σαν τον Πολώνιο, Εύα, αλλά βλέπεις, με τον Πολώνιο έχουμε κάτι κοινό – όπως όλοι οι γονείς μας αρέσει να ακούμε τον εαυτό μας να συμβουλεύει. Κι έχω τόσα πολλά που θέλω να σου πω.
Το πρώτο πράγμα που θέλω να πω είναι να μην φοβάσαι. Ζαλισμένη απ’ όλο αυτό τον ενθουσιασμό που αισθάνεσαι σήμερα –και που αισθάνομαι κι εγώ την ώρα που αποφοιτείς- υποψιάζομαι ότι διακατέχεσαι επίσης από μια αβεβαιότητα. Ξαφνικά διαπιστώνεις ότι ενηλικιώθηκες και κρατάς πλέον τη ζωή σου στα χέρια σου. Και νιώθεις να πέφτεις σ’ έναν κόσμο που λειτουργεί τόσο ομαλά όσο ένα αυτοκίνητο με τετράγωνες ρόδες. Θέλω να ξέρεις ότι είναι φυσιολογικό να διακατέχεσαι από αβεβαιότητα. Την ίδια αβεβαιότητα νιώθω κι εγώ. Σ’ έναν κόσμο σαν κι αυτόν που ζούμε, η αβεβαιότητα είναι το φυσιολογικό συναίσθημα. Είσαι ενήλικη σε μία εποχή που οι ηγέτες του κόσμου συμπεριφέρονται σαν παιδιά των οποίων οι απαιτήσεις είναι αδιαπραγμάτευτες. Οπου η κεντρική εικόνα του σήμερα είναι τρομακτική: ανθρώπινες ανησυχίες εκφρασμένες απάνθρωπα. Και που η μόνη αντίδραση σ’ αυτό είναι η οργή όταν κανείς αισθάνεται ανήμπορος.
Αν σε όλα αυτά δεν ένιωθες και μια μικρή αβεβαιότητα, θα ανησυχούσα για σένα. Προετοίμαζες τον εαυτό σου όλα αυτά τα χρόνια, αλλά δεν είσαι πια σίγουρη για ποιο λόγο. Ξέρεις τι θέλεις να κάνεις τώρα που αποφοιτείς, αλλά δεν είσαι απόλυτα σίγουρη πως θα είναι αυτό και πως θα το πετύχεις. Κάποιοι από τους συμμαθητές σου πάλι, δεν έχουν ιδέα για το τι θέλουν να κάνουν στα επόμενα χρόνια της ζωής τους. Κι αυτό δεν είναι ανησυχητικό, επίσης, καθώς όλοι σας μάθατε στο σχολείο κάτι πολύ σημαντικό – έχετε μάθει να μαθαίνετε.
Είναι κατανοητό να αισθάνεσαι λίγο εκτός ισορροπίας. Η ενηλικίωση σου έφτασε, έτσι ξαφνικά, και εσύ δεν ξέρεις αν είσαι έτοιμη για κάτι τέτοιο. Νομίζω όμως ότι κι εγώ πολλές φορές δεν αισθάνομαι έτοιμος για την ενηλικίωση - τη δική σου ή τη δική μου.
Μόλις προχθές ήσουν ακόμη μωρό. Φοβόμουν να σε κρατήσω, έμοιαζες τόσο εύθραυστη. Χθες ακόμη, ένιωθα τόσο ανίκανος όταν έσπασες το χέρι σου, στα εννιά σου χρόνια. Μόλις σήμερα το πρωί μπήκες στην εφηβεία. Οσο μεγαλώνω, το μόνο πράγμα που επιταχύνει είναι ο χρόνος. Αλλά όσο κι αν είναι αλήθεια ότι ο χρόνος είναι κλέφτης, τελικά σου αφήνει κάτι για αντάλλαγμα. Με το χρόνο αποκτάς εμπειρία – και όση αβεβαιότητα και να νιώθεις για τον υπόλοιπο κόσμο, τουλάχιστον μπορείς να αισθάνεσαι σίγουρη για το δικό σου έργο.
Κι αυτό είναι το επόμενο που θέλω να σου πω, κοντοστέκοντας στην πόρτα της εξόδου σήμερα: Αγάπα αυτό που κάνεις. Οταν βάζεις την καρδιά σου σ’ αυτό που κάνεις τότε πραγματικά δεν μπορεί να βγεις χαμένη. Αν δουλεύεις με την καρδιά σου, πιθανόν αυτό που κάνεις να πετύχει, ενώ αν όχι, μάλλον θα αποτύχει. Αλλά ο λόγος που δεν μπορεί να βγεις χαμένη, ανεξαρτήτως αν σου αποδώσει πολλά χρήματα ή όχι, είναι ότι θα έχεις περάσει υπέροχα και κανείς δεν θα μπορέσει ποτέ να σου πάρει αυτή την εμπειρία.

Θέλω να σου πω τα πάντα. Αν είναι δυνατόν να χωρέσω τόσα πράγματα, μικρά και μεγάλα, σ’ αυτόν τον παρατεταμένο αποχαιρετισμό.
Θέλω να σου πω να γελάς. Φοβόμουν πάντα να γράψω ή να παίξω σε κωμωδίες, προκαλούν ένα επιπόλαιο συναίσθημα, αλλά όσο σκέφτομαι τα καλά που προξενεί το γέλιο στους ανθρώπους, έχω πια την άποψη ότι το να κάνεις τον κόσμο να γελάει είναι ένα μεγαλοπρεπές έργο. Εχεις ένα υπέροχο γέλιο. Κελαριστό. Συνέχισε να γελάς. Προσπάθησε να ακούγεται το κελάρυσμα αυτό τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα, για το δικό σου καλό. Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι το μόνο πράγμα που ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα υπόλοιπα ζώα είναι η ικανότητα που έχουμε να γελάμε. Εγώ πάλι δεν είμαι και τόσο σίγουρος ότι υπάρχει κάτι που μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα, εκτός ίσως από τον ακραίο εγωισμό που έχουμε και που μας οδηγεί να πιστεύουμε ότι αυτά είναι ζώα ενώ εμείς όχι. Αλλά πρέπει να σημειώσω, ότι όταν οι άνθρωποι γελάνε, γενικά δεν θανατώνουν ο ένας τον άλλον. Ετσι, συνέχισε να γελάς κι αν μπορείς κάνε κι άλλους να σε συνοδεύσουν σ’ αυτό σου το γέλιο, ίσως βοηθήσεις έτσι αυτό το σαπιοκάραβο να επιπλέει.

Θέλω να σου πω πράγματα που θα σε βοηθήσουν στην πορεία σου. Εχω αυτή την ακατανίκητη τάση να σου μεταδώσω αξιώματα. Αλλά ζούμε πλέον σε νέες εποχές. Παράξενες εποχές. Ακόμη και ο Χρυσός Κανόνας δεν μοιάζει επαρκής ως συμβουλή ενός πατέρα προς την κόρη του. Χρειάζεται κάποια προσθήκη. Γνωρίζεις πόσο μου αρέσουν οι τροπολογίες. Μπορεί να υποψιάζεσαι ότι θα ήθελα να προσθέσω κάποιες στο Σύνταγμα, αλλά πιθανόν δεν γνωρίζεις ότι το ίδιο θα ήθελα να κάνω και στον Χρυσό Κανόνα. Ιδού ο δικός μου Χρυσός Κανόνας, σε μία θαμπή εποχή: Να είσαι δίκαιη απέναντι στους άλλους, αλλά φρόντισε να είναι δίκαιοι κι εκείνοι απέναντί σου.

Ο κόσμος είναι πολύπλοκος. Ελπίζω να μάθεις να ξεχωρίζεις τα πράγματα. Γνωρίζεις πόσο αγαπώ τη λογική. Είχα πάντα την αίσθηση ότι το πιο σημαντικό πράγμα στη μόρφωσή μου ήταν η ικανότητα που απέκτησα στην αιτιολόγηση των πραγμάτων καθώς και η ικανότητα να χρησιμοποιώ σωστά τη γλώσσα που μιλάω. Γι’ αυτό κι από πολύ μικρό κορίτσι που ήσουν προσπαθούσα να σου μεταδώσω κάποια μαθήματα περί λογικής. Χαμογελώ σκεφτόμενος εκείνη τη μέρα, θα τη θυμάσαι, όταν σου μετέφερα τον πρώτο κανόνα της λογικής σκέψης: Ενα πράγμα δεν μπορεί την ίδια στιγμή να είναι και να μην είναι σεβαστό (μέσα στο μυαλό σου έλεγες: όπως αισθάνομαι κι εγώ μαζί σου αυτή τη στιγμή, έτσι δεν είναι;). Είχες την ευγενή καλοσύνη να ακολουθήσεις μία λογική πορεία, ίσως γιατί μιλούσα ενθέρμως γι’ αυτήν, και ν’ ανακαλύψεις ότι σήμερα διδάσκεται η λογική συμβολικά χωρίς να αναφέρεται ποτέ ο αρχικός αυτός κανόνας. Ομως ανεξάρτητα από το λόγο που σε οδηγεί να ακολουθείς αυτή την πορεία, εύχομαι να μάθεις να ξεχωρίζεις τα πράγματα. Το ροδάκινο δεν είναι το χνούδι του, ο βάτραχος δεν είναι τα εξογκώματά του, ο άνθρωπος δεν είναι οι ιδιοτροπίες του. Αν μπορούμε να ξεχωρίζουμε τα πράγματα, μπορούμε να είμαστε ανεκτικοί και να φτάνουμε στην καρδιά των προβλημάτων αντί να παιδευόμαστε ατελείωτα με το άγαρμπο περίβλημά τους. Από τη στιγμή που θα αποκτήσεις τη συνήθεια να ξεχωρίζεις τα πράγματα, θ’ αρχίσεις να βάζεις σε δοκιμασία τις ίδιες τις δικές σου αντιλήψεις. Οι αντιλήψεις σου είναι το παράθυρό σου στον κόσμο. Καθάριζέ το συχνά αλλιώς το φως δεν θα περνά μέσα. Οταν επεξεργάζεσαι τις δικές σου αντιλήψεις δεν θα δέχεσαι άκριτα τις ακατέργαστες αντιλήψεις των άλλων. Ετσι θα είναι πολύ δύσκολο να παγιδευτείς σε προκαταλήψεις ή επιφυλάξεις ή να επηρεαστείς από ανθρώπους που ζητάνε να τους παραδώσεις το μυαλό, την ψυχή ή τα χρήματά σου επειδή εκείνοι έχουν τα πάντα υπολογίσει για λογαριασμό σου.

Μπορεί εγώ σήμερα να μην έχω το ρυθμό αφήγησης ή το στυλ του Πολώνιου αλλά σίγουρα έχω κι εγώ όλες του, τις σχεδόν ξεμωραμένες, ανάγκες νουθέτησης. Θέλω να σου πω να είσαι όσο πιο έξυπνη μπορείς αλλά να θυμάσαι πάντα ότι είναι προτιμότερο να είσαι σοφή. Και να μην εκνευρίζεσαι όταν θα διαπιστώνεις ότι χρειάζεται πολύς, πάρα πολύς καιρός, μέχρι να ανακαλύψεις τη σοφία, γιατί κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς που βρίσκεται. Βλέπεις, έχει την τάση να εμφανίζεται σε απρόσμενες περιόδους, ακριβώς όπως ένας σπάνιος ιός, και να προσβάλει συχνότερα ανθρώπους που δείχνουν συμπόνια και κατανόηση.

Η πόρτα κοντεύει να κλείσει κι εγώ ακόμη δεν το έχω πει. Θα φύγεις κι εγώ ακόμη δεν θα έχω βρει τις λέξεις για να το πω. Επέτρεψε μου να σκάψω λίγο βαθύτερα.
Ας πάμε στα χρόνια που ήμουν φοιτητής στο κολέγιο. Τότε υπήρχαν λέξεις που είχαν για μένα μεγάλη δύναμη – ίσως έχουν και για σένα σήμερα. Είχα ξεχάσει πόσα πολλά σήμαινε για μένα τότε αυτή η ιδέα και πόσο είχα γράψει και διαλογιστεί γι’ αυτήν. Ηταν η ουσία μιας φιλοσοφίας, πολύ δημοφιλής εκείνη την εποχή, και μια από τις πιο χρήσιμες και ευχάριστες ιδέες που έχω ακούσει ποτέ.
Και είναι αυτή: Η ζωή είναι παράλογη και χωρίς νόημα, γεμάτη από ασήμαντα πράγματα. Πιθανόν να μην σας ακούγεται ως χρήσιμη κι ευχάριστη μια τέτοια άποψη, αλλά πιστεύω ότι είναι, γιατί είναι ειλικρινής και σίγουρα κεντρίζει τη προσοχή σας.
Είχα ένα δάσκαλο εκείνη την εποχή που με είδε με το βιβλίο του Jean Paul Sartre παραμάσχαλα και μου είπε: “Πρόσεξε, αν διαβάσεις πολύ από αυτό θα αρχίσεις να ντύνεσαι στα μαύρα, θα είσαι ωχρός και δεν θα κάνεις τίποτα στο υπόλοιπο της ζωής σου”. Τέλος πάντων, εγώ το διάβασα το βιβλίο παρ’ όλα αυτά, και όπως αποδείχθηκε είμαι ηλιοκαμένος και ωραίος, πλούσιος και παραγωγικός και ευτυχισμένος όσο λίγοι στη δουλειά τους.
Μπορεί να ήταν η φυσική μου αισιοδοξία στη δουλειά αλλά αυτό που είδα και κατάλαβα απ’ όλα τα κείμενα περί υπαρξισμού ήταν ότι πράγματι η ζωή δεν έχει κανένα νόημα εκτός αν της προσθέσεις νόημα εσύ, ότι είναι στο χέρι μας να διαμορφώσουμε εμείς τη δική μας ύπαρξη. Αν δεν κάνετε κάτι, αν δεν δημιουργήσετε κάτι θα είναι σαν να μην υπήρξατε ποτέ.
Ημουν συνεπαρμένος εκείνη την εποχή από έναν καθολικό υπαρξιστή ονόματι Gabriel Marcel ο οποίος μιλούσε για την πίστη ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης. Η πίστη είχε ιδιαίτερη σημασία σύμφωνα με εκείνον –υποδήλωνε την παρουσία του ανθρώπου ως ύπαρξη- το να συνυπάρχεις με τον υπόλοιπο κόσμο γύρω σου. Αυτό εμένα δεν μου φαινόταν καθόλου αυστηρό. Ο Υπαρξισμός υποτίθεται πως είναι η φιλοσοφία της απελπισίας. Οχι όμως για μένα – μου έμοιαζε σαν τη σκληρή κρύα πέτρα πάνω στην οποία χτυπάς όταν πέφτεις στο βυθό κι έβλεπα μετά τη διέξοδο ενός νέου προορισμού. Αυτό που διαπιστώνουν οι περισσότεροι άνθρωποι, ανεξαρτήτως πόσο έχουν αγαπηθεί και πόσο έχουν αγαπήσει, είναι ότι βαθιά, πολύ βαθιά μέσα μας, είμαστε μόνοι. Δεν σου τα λέω αυτά προσπαθώντας να σε πιέσω να αποστρέφεις τα μάτια σου από το ελαφρύ πετάρισμα των λουλουδιών μια ανοιξιάτικη μέρα. Απλά γνωρίζω ότι ο χειμώνας θα έρθει, κι όταν θα πρέπει να παλέψεις με τη ψυχρή μοναξιά, το ιδιωτικό τέρας του καθενός μας, θέλω να κοιτάξεις κατάματα αυτό το καταραμένο συναίσθημα. Θέλω να το δεις όπως πραγματικά είναι και να το νικήσεις.
Αυτό που τότε ονομάζαμε άνοιξη, ήταν η πεμπτουσία ολόκληρης εκείνης της εποχής. Ηταν είδηση τότε, όταν κάποιοι αποφάσισαν ότι ο Θεός πέθανε, εν τω μεταξύ όμως έχει πεθάνει ο Sartre και κατά έναν περίεργο τρόπο μέσα από την απαισιοδοξία του γεννήθηκε η αισιοδοξία. Η θλιβερή πραγματικότητα είναι ότι την εποχή που ήμουν στο κολέγιο, πριν από 25 χρόνια, όλοι μιλούσαμε για το Μηδέν αλλά κινούμασταν σ’ έναν κόσμο προσπάθειας και κοπιαστικό. Και σήμερα, που σχεδόν κανείς πια δεν μιλάει για το Μηδέν, σ’ αυτόν τον ίδιο κόσμο που θα πρέπει να κινηθείς κι εσύ, το Μηδέν μας έχει κατακλύσει.
Μπορεί να μην το αισθάνεσαι τώρα, σίγουρα όχι σε μια μέρα σαν τη σημερινή. Ισως το νιώσεις - όχι σήμερα που αποφοιτείς εσύ – άλλα όταν θα αποφοιτεί το δικό σου παιδί. Οποτε όμως σε αγγίξει αυτό το παράλογο συναίσθημα, θέλω να είσαι έτοιμη. Θα είναι πολύ δύσκολο να σε αδράξει αν βρίσκεσαι ήδη σε κίνηση.

Μπορείς να μάθεις τις δεξιότητες του επαγγέλματος που θα ακολουθήσεις. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις τις δεξιότητες αυτές καθώς και άλλες που έμαθες εδώ για να σκάψεις βαθιά στον κόσμο και να τον ωθήσεις σε μια καλύτερη πραγματικότητα.
Για αρχή μπορείς να παλέψεις για καθαρότερο αέρα και νερό. Σύμφωνα με μία θεωρία η δηλητηρίαση μολύβδου ήταν η αιτία της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επειδή η άρχουσα τάξη μαγείρευε το φαγητό σε ακριβά δοχεία με επένδυση μολύβδου. Δεν το ήξεραν τότε, εμείς όμως σήμερα δεν έχουμε τέτοια δικαιολογία. Σήμερα, σχεδόν 2.000 χρόνια μετέπειτα, πολλές Αμερικάνικες εταιρίες έχουν τη φαεινή ιδέα της απαλλαγής των βιομηχανικών τους αποβλήτων ενσωματώνοντας τα στη τροφή μας. Οχι με άμεσο τρόπο φυσικά. Κάτι τέτοιο θα κόστιζε πολύ. Πρώτα τα θάβουμε στη γη – έτσι μολύνουμε τον υδροφόρο ορίζοντα και το επόμενο πράγμα που συμβαίνει είναι ότι απολαμβάνεις ένα μολυβδολασπωμένο-μπέργκερ. Μπορείς να κάνεις κάτι γι’ αυτό.
Ή μπορείς να προσπαθήσεις να κάνεις το σύστημα απονομής δικαιοσύνης να λειτουργήσει. Να φέρεις πιο κοντά τη μέρα στην οποία οι πλούσιοι και οι προνομιούχοι θα αντιμετωπίζονται με τα ίδια δεδομένα που αντιμετωπίζονται οι φτωχοί και οι περιθωριοποιημένοι.
Ή μπορείς να προσπαθήσεις να βάλεις ένα τέλος στο οργανωμένο έγκλημα, σ’ αυτήν την ευτυχισμένη οικογένεια που προσπαθεί να μας πείσει ότι δεν υπάρχει, την ίδια ώρα που εξολοθρεύει μια ολόκληρη γενιά με τα ναρκωτικά κι απομυζά τη ζωή της οικονομίας μας.
Ή μπορείς να κάνεις προσεκτικά βήματα στο μονοπάτι που κινείται θορυβωδώς η πυρηνική ενέργεια. Και να διατυπώσεις μια απλή ερώτηση: Τι απέγινε η αρχή της μηδενικής ακτινοβολίας;
Ή μπορείς να προσπαθήσεις να κρατήσεις τις τίγρεις του πολέμου μακριά από τις πόρτες μας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Να κάνεις ότι μπορείς ώστε να αποτρέψεις ενήλικες να στέλνουν παιδιά στο θάνατο. Σήμερα πάλι έχουν αρχίσει να κουρδίζονται στο ρυθμό της μελωδίας του πολέμου. Κάνουν προετοιμασίες και δοκιμαστικές επιδρομές. Γαργαλάνε το θυμό μας. Μας ρωτάνε αν είμαστε έτοιμοι να περιχύσουμε την κρέμα της νεολαίας μας πάνω στο έδαφος στο οποίο και θα κοιμηθεί και θα εξαφανιστεί δια παντός. Απάντησέ τους πως όχι, δεν είμαστε έτοιμοι. Η στιγμή για να σταματήσεις τον επόμενο πόλεμο, είναι τώρα – πριν αυτός ξεκινήσει.
Αν θέλεις να διερευνήσεις το παράλογο που εισβάλλει στον ανθρώπινο εγκέφαλο και τον δονεί σαν κουδουνίστρα, προσπάθησε να καταλάβεις τι είναι αυτό που μας κάνει να αντιμετωπίζουμε άλλους ανθρώπους ως κατώτερα όντα. Πώς μπορούμε ταυτόχρονα να διαπαιδαγωγούμε και να βασανίζουμε. Πώς μπορούμε να ανησυχούμε και να αγωνιούμε για ένα μικρό κορίτσι που έχει εγκλωβιστεί στη στοά κάποιου ορυχείου, μοχθώντας μέρες και νύχτες για να το απεγκλωβίσουμε και ταυτόχρονα να εξολοθρεύουμε σε μια πολεμική επιχείρηση όλο αυτό τον κόσμο χωρίς να κουνήσουμε βλέφαρο. Οταν, πριν από μερικούς μήνες, διατυπώθηκε το νέο μας πολεμικό σχέδιο κάποιοι νέοι σηκώσανε πανό που έγραφαν: “Τίποτα δεν αξίζει τόσο ώστε να πεθάνεις γι’ αυτό”. Δεν συμφωνώ. Δεν πιστεύω ότι τίποτα δεν αξίζει τόσο ώστε να πεθάνεις γι’ αυτό, αλλά από τα νιάτα μου ακόμη αναρωτιέμαι αν κάτι αξίζει τόσο ώστε να σκοτώσεις γι’ αυτό. Αν σε ενδιαφέρει η απάντηση, μπορείς κι εσύ να το αναρωτηθείς κι επίσης να προσπαθήσεις να καταλάβεις γιατί άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο, από κάθε χώρα, από κάθε τάξη, από κάθε θρησκεία, μπορούν κάποια στιγμή, τόσο εύκολα, για λόγους σημαντικούς ή ασήμαντους, να εκμεταλλεύονται άλλους ανθρώπους, να τους κάνουν να υποφέρουν κι έτσι απλά να τους εξαφανίζουν.

Κι ενώ θα ασχολείσαι με όλα αυτά, υπάρχει και κάτι άλλο που πρέπει να κάνεις. Μπορείς να παραλάβεις τη σκυτάλη την οποία μετέφερε η Seneca Falls. Θυμήσου ότι κάθε δικαίωμα που έχεις ως γυναίκα κερδήθηκε για σένα από γυναίκες που παλέψανε σκληρά γι’ αυτό. Οτιδήποτε άλλο κατέχεις είναι προνόμιο, όχι δικαίωμα. Η απόκτηση ή η αφαίρεση ενός προνομίου εναπόκειται στην ευγενή καλοσύνη των ισχυρών που έχουν εξουσία. Υπάρχουν μικρά κορίτσια που γεννούνται αυτή τη στιγμή και τα οποία δεν θα έχουν τα ίδια δικαιώματα που απολαμβάνεις εσύ εκτός αν συνεισφέρεις κι εσύ στη διατήρησή τους καθώς και στην επέκταση της ισότητας των γυναικών. Η σούπα της πολιτισμένης ζωής είναι πράγματι ένα θρεπτικό ραγού το οποίο όμως δεν αναβλύζει μοναχό του. Πρόσθεσε κάτι στο τσουκάλι φεύγοντας, για τους ανθρώπους που έρχονται μετά από σένα.

Υπάρχουν, βέβαια, εκατοντάδες άλλα πράγματα με τα οποία μπορείς ν’ ασχοληθείς και είναι όλα ικανά προς επίτευξη κι έτσι υπάρχει αφθονία που μπορεί να σε κρατήσει απασχολημένη για το υπόλοιπο της ζωής σου. Δεν μπορώ να σου υποσχεθώ ότι έτσι θα μειωθεί εντελώς ο παραλογισμός στη ζωή σου, αλλά σίγουρα μπορεί να τον υποβιβάσει σ’ ένα υποφερτό επίπεδο. Θα σου επιτρέψει, μία στις τόσες, να κάνεις μια ευτυχισμένη διακοπή από το Μηδέν και να αποκτήσεις την αίσθηση ότι σε γενικές γραμμές τα πράγματα φαίνεται να προοδεύουν.

Σε βλέπω να συνοφρυώνεσαι, μ’ εκείνο τον τρόπο που τόσο αγαπώ. Αυτή τη ρυτίδα ανάμεσα στα φρύδια σου που υποδηλώνει την αμφιβολία και το σκεπτικισμό σου, ακριβώς όπως στα πρόσωπα της μητέρας σου και του παππού σου, του Simon. Ο γενετικός κώδικας είναι αυτός που δίνει το σήμα της αμφιβολίας προς εμένα αυτή τη στιγμή. Γιατί, σε μια τέτοια μέρα ενθουσιασμού και ελπίδας να μιλάω εγώ για το Μηδέν και την παρακμή; Γιατί θέλω να συγκεντρώσεις αυτή την ελπίδα και το επίπεδο του ενθουσιασμού που σε διακατέχει σήμερα, σε συνεκτικές ακτίνες οι οποίες σαν λέιζερ θα χτυπήσουν τους στόχους της δυσαρέσκειάς μας.

Θέλω να είσαι δυνατή. Να κάνεις το καλό όταν μπορείς και να υψώνεις ως ασπίδα την ευφυΐα και την εξυπνάδα σου απέναντι στην φαυλότητα των άλλων. Και πάνω απ’ όλα να γελάς και να απολαμβάνεις τον εαυτό σου σε μια ζωή δικών σου επιλογών, σ’ έναν κόσμο που έχτισες μόνη σου.

Θέλω να είσαι δυνατή κι επιθετική, σκληρή κι ανθεκτική και γεμάτη συναισθήματα.

Θέλω να είσαι το καθετί δικό σου, μέσα στα βάθη της ύπαρξής σου.

Θέλω να έχεις θράσος.
Τίποτα σημαντικό δεν επιτεύχθηκε χωρίς θράσος. Ο Κολόμβος είχε θράσος. Αυτοί που υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας είχαν θράσος.

Ποτέ μην στρέφεις τις αμφιβολίες σου προς τον εαυτό σου. Γέλα με τον εαυτό σου, αλλά ποτέ μην αμφιβάλεις γι’ αυτόν.
Κάθε φορά που αναρωτιέσαι για τον εαυτό σου, κοίταξε ψηλά τ’ αστέρια που στροβιλίζονται στους ουρανούς και συνειδητοποίησε πόσο μικροκαμωμένα και καχεκτικά μοιάζουν. Υποτίθεται πως έχουν προέλθει από γιγάντιες κοσμικές εκρήξεις και παρ’ όλα αυτά είναι αυτές οι μικρές ασήμαντες τελίτσες. Οταν παίρνεις απόσταση από τα πράγματα, μόνο τότε καταλαβαίνεις πόσο σημαντική και ισχυρή είσαι.

Να είσαι τολμηρή. Αφησε τη δύναμη της επιθυμίας σου να δώσει ώθηση και ορμή σε κάθε σου βήμα.

Ενήργησε με όλο σου το είναι. Οταν ξεκινάς για μέρη άγνωστα μην αφήνεις κομμάτια του εαυτού σου στην ακτή για σιγουριά. Πιθανόν να γελάσουν μαζί σου αν δεν ανακαλύψεις την Ινδία. Ας τους να γελάνε. Η Ινδία έχει ήδη ανακαλυφθεί. Εσύ θα γυρίσεις με μια ολοκαίνουργια Αμερική. Εχε το θράσος να πας σε ανεξερεύνητα εδάφη. Να είσαι γενναία ζώντας τη ζωή σου παραγωγικά. Η δημιουργία είναι το μέρος που δεν έχει πάει άλλος κανείς. Δεν έχει ανακαλυφθεί από κάποιον άλλον στο παρελθόν. Θα πρέπει να αφήσεις πίσω σου την άνεση της πόλης και να βαδίσεις στην ερημιά της έμπνευσής σου. Δεν μπορείς να πάρεις το λεωφορείο για να πας. Ο μόνος τρόπος για να φτάσεις είναι η σκληρή δουλειά, οι ριψοκίνδυνες αποφάσεις και το να μην γνωρίζεις και πολύ καλά αυτό που κάνεις. Ομως αυτό που θα ανακαλύψεις θα είναι υπέροχο. Αυτό που θα ανακαλύψεις θα είσαι εσύ.

Αυτά λοιπόν, ήταν τα αποχαιρετιστήρια λόγια μου εδώ, την ώρα που η πόρτα ανάμεσά μας κλείνει σιγά. Σίγουρα θα υπάρξουν κι άλλα αποχαιρετιστήρια λόγια στη ζωή μας, έτσι που αν σήμερα δεν κατάφερα να τα πω όλα, ίσως τα καταφέρω την επόμενη φορά.
Τώρα θα πρέπει να σε αφήσω να προχωρήσεις.
Εχε γεια, να είσαι ευτυχισμένη.

Α, παρεμπιπτόντως, σ’ αγαπώ!».

Alan Alda

"Επιλογές από το Reader's Digest"
1980